Τι είναι το άγχος;
Το να νιώθει κανείς φόβο αποτελεί μία απολύτως ανθρώπινη εμπειρία και αντίδραση. Ο φόβος όταν προκύπτει ως απάντηση σε μια πραγματικά επικίνδυνη για το άτομο κατάσταση αποτελεί έκφραση του ενστίκτου επιβίωσης του ατόμου. Σκεφτείτε πώς θα αντιδρούσατε αν ερχόσασταν αντιμέτωπος με ένα επικίνδυνο ζώο, π.χ. μία αρκούδα. Το πιο πιθανό είναι ότι θα αντιδρούσατε με φόβο. Στην πραγματικότητα ο φόβος αυτός είναι μια απόλυτα αναγκαία και προσαρμοστική αντίδραση του ανθρώπου η οποία βοηθά το σώμα μας μέσα από μία σειρά αλλαγών να προετοιμαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να έχουμε περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο και τελικά να επιβιώσουμε. Ο μηχανισμός του φόβου που ενεργοποιείται όταν είμαστε αντιμέτωποι με κάποιο κίνδυνο μάς οδηγεί συνήθως είτε να τρέξουμε μακριά για να σώσουμε τον εαυτό μας ή να «ενισχυθεί» επαρκώς το σώμα μας ώστε να μπορέσουμε σε περίπτωση μάχης να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας. Όπως αντιλαμβάνεστε από τα προηγούμενα, η εμπειρία του φόβου είναι μέρος της προσπάθειας του ανθρώπου για επιβίωση.
Οι άνθρωποι βιώνουμε άγχος και σε λιγότερο απειλητικές για τη ζωή μας καταστάσεις. Για παράδειγμα, οι αθλητές αισθάνονται κάποιου βαθμού άγχος πριν συμμετάσχουν σε έναν σημαντικό αγώνα. Αυτό είναι χρήσιμο, καθώς ένα μέτριο άγχος σε τέτοιες περιπτώσεις μάς κινητοποιεί και μας προετοιμάζει για να αγωνιστούμε.
Πότε το άγχος γίνεται πρόβλημα;
Το άγχος γίνεται πρόβλημα όταν είναι υπερβολικό για την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε, όταν δηλαδή εκδηλώνεται σε καταστάσεις που δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ή απειλή. Ένα μέτριου βαθμού άγχος είναι, βέβαια, αναμενόμενο σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. όταν δίνω συνέντευξη για μια θέση εργασίας, όταν δίνω εξετάσεις για ένα μάθημα), αλλά αν το άγχος είναι τόσο έντονο ώστε να σας εμποδίζει να κάνετε αυτό που χρειάζεται ή που πραγματικά μπορείτε να κάνετε, τότε γίνεται πια πρόβλημα. Όταν το άγχος εκδηλώνεται σε τόσο υψηλά επίπεδα και σε υπερβολικό βαθμό σε σχέση με την κατάσταση που αντιμετωπίζετε επιβαρύνει την ψυχική και σωματική σας υγεία και την ποιότητα ζωής σας.
Ποιες μορφές άγχους υπάρχουν;
Ένας άνθρωπος μπορεί να βιώσει άγχος με διάφορους τρόπους. Γι’ αυτό ίσως το βρείτε βοηθητικό να μπορέσετε να διακρίνετε μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων του άγχους.
Ο φόβος περιγράφει μία πολύ έντονη μορφή του άγχους και αποτελεί κυρίως αντίδραση σε μια άμεση και συγκεκριμένη κατάσταση. Μερικές φορές ο φόβος αυτός εκδηλώνεται σε κοινωνικές καταστάσεις ή στη σκέψη μιας επικείμενης κοινωνικής κατάστασης. Θα ονομάζαμε αυτή τη μορφή φόβου ως ¨κοινωνικό άγχος¨. Άλλοι άνθρωποι βιώνουν έντονο φόβο ως αντίδραση σε πολύ συγκεκριμένες καταστάσεις ή αντικείμενα, όπως στα φίδια, στα ύψη, στα αεροπλάνα. Οι φόβοι αυτής της μορφής είναι γνωστοί ως φοβίες. Σε άλλες περιπτώσεις, κάποιοι βιώνουν έντονο φόβο που μοιάζει με υπερβολικό τρόμο και ο οποίος εμφανίζεται από το πουθενά. Ο φόβος αυτής της μορφής είναι γνωστός ως κρίση πανικού. Τέλος, υπάρχει το λεγόμενο γενικευμένο άγχος. Στην περίπτωση αυτή είναι πιθανό να βιώνετε αισθήματα χρόνιας ανησυχίας τα οποία έχουν παρόμοια σωματικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά με αυτά του φόβου, αλλά διαφέρουν κυρίως ως προς την ένταση που το άτομο τα βιώνει. Συνήθως δηλαδή το άτομο βιώνει υψηλά επίπεδα έντασης για διάφορες καταστάσεις και σε διαφορετικούς τομείς της ζωής του, για μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής του, και το άγχος του αυξάνει και συσσωρεύεται στη διάρκεια του χρόνου χωρίς να μπορεί εύκολα να ηρεμήσει.
Ενώ λοιπόν το να ανησυχεί κανείς και το να νιώθει άγχος είναι μια κατάσταση που βιώνουν όλοι οι άνθρωποι, το υπερβολικό άγχος, όπως και το μηδενικό άγχος, είναι δυνατό να έχει αρνητικές συνέπειες για τη ζωή του ατόμου. Το άγχος μπορεί να γίνει πρόβλημα όταν:
• είναι υπερβολικό
• βιώνεται ως ανεξέλεγκτο
• παρεμβαίνει και εμποδίζει την καθημερινότητά σας και την ποιότητα ζωής σας
• είναι διαρκές και επιμένει
• σάς προκαλεί σημαντική δυσφορία ή ενόχληση, ή σας εμποδίζει να λειτουργήσετε στην καθημερινή σας ζωή.